Nasa bubong pa ang mga binagyo

NASA BUBONG PA ANG MGA BINAGYO

ang mga binagyo'y walang makain at mainom

mga nasalanta hanggang ngayon ay nasa bubong

sa panayam sa isang taga-San Roque, Poblacion

mga residente'y wala pang natanggap na tulong

anang ulat, abot-leeg pa umano ang baha

sa maraming barangay na dinaanan ng sigwa

kaya ang nasabing lugar ay hindi pa masadya

danas nila'y gutom, uhaw, sakit, balisa, luha

halina't basahin at dinggin ang ulat na ito

at sa abot ng kaya'y tulungan ang mga tao

isang pangyayaring walang sinuman ang may gusto

isang kaganapang dapat magtulong-tulong tayo

walumpu't isa umano ang namatay kay 'Kristine'

maraming sugatan, mga nawawala'y hanapin

mga nakaligtas ay gutom at walang makain

tayo'y magkapitbisig at sila'y tulungan natin

- gregoriovbituinjr.

10.27.2024

* ulat mula sa pahayagang Bulgar, Oktubre 27, 2024, pahina 2

Nabaon sa lupa ang isang nayon sa Batangas

NABAON SA LUPA ANG ISANG NAYON SA BATANGAS

anong tindi ng ulat sa Philippine Star

"Landslide buries village in Batangas: 14 dead"

lumubog na ang isang nayon sa Talisay,

Batangas, labing-apat katao'y namatay

sa Purok B ng Barangay Sampaloc dito

nang manalasa si Kristine, kaytinding bagyo

ang mga nakaligtas ay tulungan natin

sa munti mang paraan, tubig at pagkain

may nawawala pa raw na anim katao

kasama ang isang babae't anak nito

ang marahil ay natabunan din ng lupa

pag nahanap, labing-anim na ang nawala

sa bayan ng Laurel, may walong patay naman

natamaan din ang Lemery't Calatagan

na pagitan nito'y ang bayan ng Balayan

naroon ang aking ina't kamag-anakan

nawa'y mabatid ang nangyayari sa klima

o climate change, na panahong paiba-iba

tulungan din natin ang mga nasalanta

ating ibigay ang kailangang suporta

- gregoriovbituinjr.

10.26.2024

* ulat mula sa pahayagang Philippine Star, Oktubre 26, 2024, pahina 1 at 3

AI chatbox, dahilan ng suicide? (Pangsiyam sa balitang nagpatiwakal)

AI CHATBOX, DAHILAN NG SUICICE?

(PANGSIYAM SA BALITANG NAGPATIWAKAL)

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ikasiyam na balitang nabasa ko hinggil sa pagpapatiwakal mula Setyembre 20 hanggang ngayong Oktubre 25, 2024. Bagamat sinasabi sa isang balita sa Inquirer na ang pagpapatiwakal ng isang 14-1nyos na kabataan ay naganap noon pang Pebrero. Subalit kakaiba ito. 

Isang robot ang nambuyo sa isang batang 14-anyos upang magpakamatay ang bata. Ayaw nang mabuhay ang bata sa tunay na mundo.

Kaya isinakdal ng nanay ng nagpatiwakal na bata ang AI chatbox company dahil ito ang dahilan ng pagpapakamatay ng bata. Ang pamagat nga ng balita ay "Mother sues AI chatbot company over son's suicide", Inquirer, Octunre 25, 2024, pahina B6.

Narito ang isang talata subalit mahabang balita:

A Florida mother has sued artificial intelligence chatbot startup Character.AI accusing it of causing her 14-year-old son's suicide in February, saying he became addicted to the company's service and deeply attached to a chatbot it created. In a lawsuit filed Tuesday in Orlando, Florida federal court, Megan Garcia said Character.AI targeted her son, Sewell Setzer, with "anthropomorphic, hypersexualized, and frighteningly realistic experiences". She said the company programmed its chatbot to "misrepresent itself as a real person, a licensed psychotherapist, and an adult lover, ultimately resulting in Sewell's desire to no longer live outside" of the world created by the service. The lawsuit also said he expressed thoughts of suicide to the chatbot, which the chatbot repeatedly brought up again. "We are heartbroken by the tragic loss of one of our users and want to express our deepest condolences to the family," Character.AI said in a statement. It said it had introduced new safety features including pop-ups directing users to the National Suicide Prevention Lifeline if they express thoughts of self-harm, and would make changes to "reduce the likelihood of encountering sensitive or suggestive content" for users under 18. - REUTERS.

Ito naman ang malayang salin sa Filipino ng nasabing balita upang mas magagap ng ating mga kababayan ang ulat:

Idinemanda ng isang nanay sa Florida ang artificial intelligence chatbot startup na Character.AI na inaakusahan itong naging sanhi ng pagpapakamatay ng kanyang 14 na taong gulang na anak noong Pebrero, na nagsasabing naging gumon ang anak sa serbisyo ng kumpanya at malalim na inugnay ng anak ang sarili nito sa isang chatbot na nilikha ng nasabing kumpanya. Sa isang kasong isinampa noong Martes (Oktubre 22) sa Orlando, Florida federal court, sinabi ni Megan Garcia na pinuntirya ng Character.AI ang kanyang anak, si Sewell Setzer, ng "anthropomorphic, hypersexualized, at nakakatakot na makatotohanang mga karanasan". Sinabi niyang pinrograma ng kumpanya ang chatbot nito upang "mHindi tunay na katawanin ang sarili bilang isang tunay na tao, isang lisensyadong psychotherapist, at isang adultong mangingibig, na sa huli'y nagbunga upang hindi na naisin ni Sewell na mabuhay sa labas (o sa  totoong mundo)" kundi sa mundong nilikha ng nasabing kumpanya. Sinabi rin sa pagsasakdal na ipinahayag ng bata ang saloobing magpakamatay sa chatbot, na inuulit-ulit muli ng chatbot. "Nalulungkot kami sa trahedyang pagkawala ng isa sa aming gumagamit at nais naming ipahayag ang aming pinakamalalim na pakikiramay sa pamilya," sabi ni Character.AI sa isang pahayag. Sinabi nitong nag-introdyus ito ng bagong feature na pangkaligtasan kabilang ang mga pop-up na nagdidirekta sa mga gumagamit sa National Suicide Prevention Lifeline kung nagpapahayag sila ng mga saloobing saktan ang sarili, at gagawa sila ng mga pagbabago upang "bawasan ang posibilidad na makatagpo ng sensitibo o nagpapahiwatig na nilalaman" para sa mga gumagamit na wala pang 18 taong gulang. - REUTERS.

PAGNINILAY

Bakit nangyayari ang gayong pagpapatiwakal? Naiibang kasong ayaw nang mabuhay sa tunay na daigdig? Ang nanay ba niya, o pamilya ng bata'y hindi siya mahal? Kaya ibang daigdig ang kinawilihan?

Naiibang kaso, kaya isa rin ito sa dapat pagtuunan ng pansin kung paano maiiwasan ang pagpapakamatay.

Sa talaan sa loob ng 36 na araw ay ikasiyam ito sa aking nabasa hinggil sa mga nagpatiwakal. Tingnan natin ang ibang ulat:

(1) 16-anyos na estudyante, tumalon mula sa 7th flr. ng Tenement, Dedbol, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(2) Tserman, nagbaril sa ulo sa Brgy. Hall, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(3) Bebot, tumalon sa tulay, patay, pahayagang Bulgar, Setyembre 26, 2024

(4) Kolehiyala, 'Di Naka-Graduate, Nagbigti, pahayagang Bulgar, Setyembre 27, 2024

(5) Tatay, Nagbigti, Dedo, pahayagang Bulgar, Oktubre 7, 2024

(6) Napagalitan ng ina, 14-anyos, adik sa ML, nagbigti, patay, pahayagang Bulgar, Oktubre 16, 2024

(7) Kolehiyala, Tumalon sa MRT footbridge, patay, headline sa pahayagang Pang-Masa, at nasa pahina 2 ng pahayagang Bulgar, Oktubre 19, 2024

(8) PWD, Tumalon sa Pasig River, Dedo, pahayagang Bulgar, Oktubre 24, 2024, p.2

at (9) Mother sues AI chatbox company over son's suicide, mula sa Inquirer, Oktubre 25, 2024, sa pamamagitan ng ulat ng Reuters

Isa itong kakaibang kaso, kaya dapat aralin din ng mga kinauukulan ang ganito upang hindi na ito maulit. Bagamat nangyari iyon sa Florida sa Amerika, hindi mapapasubaliang maaaring mangyari ito sa ating bansa. Bagamat mayroon na tayong Mental Health Law o Republic Act 11036, at may nakasalang ding panukalang batas na Youth Suicide Prevention Act o Senate Bill No. 1669, ay maidagdag ang pagtugon hinggil sa nasabing kaso ng batang nagpakamatay dulot ng AI.

NAGPAKAMATAY DULOT NG AI.CHATBOX

ang AI.Chatbox ba ang nambuyong magpatiwakal

sa isang labing-apat na anyos na kabataan?

balitang pagpakamatay niya'y nakagigimbal

tila nambuyo'y robot? bakit nangyari ang ganyan?

kinasuhan na ng nanay ang nasabing kumpanya

nang magumon dito ang nagpakamatay na bata

AI, bata'y inuto? sige, magpakamatay ka!

nangyari ang di inaasahan, siya'y nawala

sa AI chatbox nga'y nagumon na ang batang ito

nawiling mabuhay sa loob ng Character.AI

ayaw nang mabuhay ng bata sa totoong mundo

nabuyo (?) ng AI kaya bata'y nagpakamatay

kaybata pa niya upang mangyari ang ganoon

anong dapat gawin upang di na maulit iyon?

10.25.2024

Ikawalong nagpatiwakal sa loob ng 35 araw

IKAWALONG NAGPATIWAKAL SA LOOB NG 35 ARAW

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Napakaraming paksa ang dapat itula, subalit hindi ako mapakali sa isang paksang laging lumilitaw ngayon sa balita, lalo na sa pahayagang Bulgar - ang isyu ng mga nagpakamatay.

Isa sa dapat pagtuunan ng pansin ng mga kinauukulan, o ng pamahalaan, ay ang dami ng mga nagpapatiwakal. At nasubaybayan ko sa balita ang ganito, lalo na sa pahayagang Bulgar. Mula Setyembre 20 hanggang Oktubre 24 ay walo na ang nagpakamatay. Labing-isang araw ng Setyembre, kasama sa bilang ang a-20, o 30-20+1 = 11 araw, at 24 araw ng Oktubre, 11+24=35. Halos isa tuwing apat na araw ang nagpapatiwakal.

Paano nga ba iiwasang magpasyang magpatiwakal ang isang tao? Kung siya ay biktima, siya rin ang suspek dahil siya ang nagdesisyon. Maliban kung may foul play. Tingnan natin ang talaan ng mga nagpakamatay, ayon sa ulat ng Bulgar.

Isa-isahin natin ang mga pamagat ng walong balita:

(1) 16-anyos na estudyante, tumalon mula sa 7th flr. ng Tenement, Dedbol, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(2) Tserman, nagbaril sa ulo sa Brgy. Hall, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(3) Bebot, tumalon sa tulay, patay, pahayagang Bulgar, Setyembre 26, 2024

(4) Kolehiyala, 'Di Naka-Graduate, Nagbigti, pahayagang Bulgar, Setyembre 27, 2024

(5) Tatay, Nagbigti, Dedo, pahayagang Bulgar, Oktubre 7, 2024

(6) Napagalitan ng ina, 14-anyos, adik sa ML, nagbigti, patay, pahayagang Bulgar, Oktubre 16, 2024

(7) Kolehiyala, Tumalon sa MRT footbridge, patay, headline sa pahayagang Pang-Masa, at nasa pahina 2 ng pahayagang Bulgar, Oktubre 19, 2024

(8) PWD, Tumalon sa Pasig River, Dedo, pahayagang Bulgar, Oktubre 24, 2024, p.2

Sa ikawalong ulat, na siyang pinakahuling balita, ay ngayong Oktubre 24, 2024. Iniulat ng pahayagang Bulgar: "PWD, Tumalon sa Pasig River, Dedo". Ating basahin ang ulat:

PATAY na nang lumutang ang isang Person With Disability (PWD) na tumalon sa Pasig River dahil hindi na umano kinaya ang karamdaman.

Positibong kinilala ng kanyang pamangkin na si Jeffrey Reyes, 21, ang biktimang si Adrian, 49, PWD, ng Makati City.

Alas-10 ng umaga, isang concerned citizen ang nakakita sa bangkay na palutang-lutang kaya agad niyang ipinagbigay-alam sa Philippine Coast Guard (PCG) na siyang tumawag sa Manila Police District - homicide section.

Nang maiahon, nabatid na walang saplot pang-ibaba subalit nakuha sa kanyang damit pang-itaas ang isang leather wallet na naglalaman ng mga identification card at dito nakita ang pangalan ni Reyes na nakasulat sa kanyang emergency contact.

Sa impormasyong nakuha ni PMSg. Roderick Magpale, na-stroke ang biktima at patay na ang kalahating katawan nito, bukod pa sa epileptic ito.

Huling nakitang buhay ang biktima, alas-4 ng hapon at bago pumunta sa kanyang doktor para sa regular check-up ay nagpaalam kay Reyes na pupunta muna sa kanyang kaibigan pero 'di na bumalik.

Ilang beses na umanong nagtangka ang biktima na wakasan ang kanyang buhay dahil sa kalagayan.

(Ulat ni Mylene Alfonso)

ILANG PAGNINILAY

Ang ibang kaso ng pagpapakamatay na nabanggit sa itaas ay hinggil sa problema sa pamilya, subalit ang isang ito'y dahil di na nakayanan ang karamdaman, ayon sa ulat.

Pang-apat siya sa mga tumalon mula sa mataas na bahagi, tatlo ang nagbigti, at isa ang nagbaril sa ulo.

Wala pa akong nakakausap na sikolohista o psychologist kung paano ba mapipigilang magpakamatay ang isang tao. Maliban sa pagsasabatas ng Mental Health Law o Republic Act 11036, at yaong nakasalang na panukalang batas na Youth Suicide Prevention Act o Senate Bill No. 1669.

Nakababahala. Lagi akong bumibili ng pahayagang Bulgar, Abante, Pang-Masa at iba pang diyaryong tabloid, subalit sa mga balitang pagpapatiwakal ba'y anong solusyon ang ginagawa ng mga kinauukulan? Paano ito mapipigilan upang wala nang pagpapatiwakal?

Isa ba talaga itong isyung dapat pagtuunan ng pansin?

IKAWALONG NAGPATIWAKAL SA LOOB NG 35 ARAW

walong tao na ang nagpasyang tapusin na

ang sariling buhay, nakapag-aalala

anong paliwanag kung pakasusuriin

dinaramdam ay di na kaya ng damdamin

wala tayong balitang ito'y nilulutas

gayong may Mental Health Law na ganap nang batas

marahil nga'y di lang iyon nababalita

ngunit mayroon pala silang ginagawa

ngunit parang wala pag may nagpatiwakal

pangwalong gumawa'y sadyang nakagigimbal

di na napigilan ang nadaramang sakit

upang ibsan ay nagpatiwakal, ang lupit

mga sikolohista'y anong matutulong

upang magpatiwakal ay di maging tugon

sa mundo'y isang beses lang tayong mabuhay

mahalagang mapigil ang magpakamatay

10.24.2024

Team Asia, panalo sa Reyes Cup

TEAM ASIA, PANALO SA REYES CUP

Team Europe at Team Asia sa unang Reyes Cup

ay nagsubukan ng galing, sisinghap-singhap

ang Team Europe nang sila'y ilampasong ganap

ng Team Asia na sa kanila'y nagpahirap

pinangalan iyon kay Efren "Bata" Reyes

na sa bilyar ay magaling makipagtagis

ang "Magician" dahil sa tirang makikinis

na buong lamesa'y kaya niyang malinis

Team Europe at Team Asia ay naglabang sadya

nang unang Reyes Cup ay ginanap sa bansa

pinakita nila'y sadyang kahanga-hanga

na ang team work nila'y di basta magigiba

sa bumubuo ng Team Asia, pagpupugay!

na sa pagsargo't pagtumbok ay kayhuhusay

ang inyong panalo'y kasaysayan ngang tunay

ang hiyaw namin: mabuhay kayo! Mabuhay!

- gregoriovbituinjr.

10.21.2024

* ulat mula sa pahayagang Abante, Pang-Masa at Bulgar, Oktubre 20, 2024

Pampito sa nagpatiwakal sa loob ng isang buwan

PAMPITO SA NAGPATIWAKAL SA LOOB NG ISANG BUWAN

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Wala pang isang buwan ay pampito na ito sa kaso ng pagpapatiwakal na nasubaybayan ng inyong lingkod sa pahayagang Bulgar, at ngayon ay headline sa pahayagang Pang-Masa, petsang Oktubre 19, 2024. Ayon sa headline: Kolehiyala, tumalon sa MRT footbridge, patay. Nasa pahayagang Bulgar din ang balitang ito na ang pamagat ay: Coed, tumalon sa MRT footbridge, utas.

Mula sa pagsubaybay ng inyong lingkod, pangatlo siya sa napaulat na tumalon mula sa mataas na bahagi, habang tatlo naman ang nagbigti at isa ang nagbaril sa ulo.

Isa-isahin natin ang mga pamagat ng pitong balita:

(1) 16-anyos na estudyante, tumalon mula sa 7th flr. ng Tenement, Dedbol, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(2) Tserman, nagbaril sa ulo sa Brgy. Hall, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(3) Bebot, tumalon sa tulay, patay, pahayagang Bulgar, Setyembre 26, 2024

(4) Kolehiyala, 'Di Naka-Graduate, Nagbigti, pahayagang Bulgar, Setyembre 27, 2024

(5) Tatay, Nagbigti, Dedo, pahayagang Bulgar, Oktubre 7, 2024

(6) Napagalitan ng ina, 14-anyos, adik sa ML, nagbigti, patay, pahayagang Bulgar, Oktubre 16, 2024

(7) Kolehiyala, Tumalon sa MRT footbridge, patay, headline sa pahayagang Pang-Masa, at nasa pahina 2 ng pahayagang Bulgar, Oktubre 19, 2024

Pag inaral ang pitong kasong ito, ito'y dahil di na nakayanan ang dala-dala nilang problema, na nauuwi sa pagpapatiwakal. Ang nagpasya'y damdamin at hindi na naisip ang kahalagahan ng isa nilang buhay.

Subalit paano nga ba maiiwasan ang ganitong pagpapatiwakal? Planado ba ito o padalos-dalos na desisyon dahil di na kaya ng kanilang kalooban ang mga ipinagdaramdam nila, at naiisip na lang ay matapos na ang lahat. Ayaw natin silang husgahan, subalit wala nga ba silang pagpapahalaga sa sariling buhay?

Anong maitutulong ng Mental Health Law o Republic Act 11036, at ng nakasalang na panukalang batas na Senate Bill No. 1669, o ang tinatawag na Youth Suicide Prevention Act, upang mapigilan ang ganitong mga pagpapatiwakal?

PAMPITO SA NAGPATIWAKAL SA LOOB NG ISANG BUWAN

bakit tumalon ang kolehiyala 

sa footbridge ng MRT sa Taft-Edsa

ayon sa ulat, posibleng problema

sa pamilya ang dahilan ng pasya

pampito siya sa nagpakamatay

sa loob ng wala pang isang buwan

na inulat sa pahayagang Bulgar

akong nagbabasa'y di mapalagay

umaga pa'y bibili na ng dyaryo

kaya ulat ay nasubaybayan ko

wala bang kakayanan ang gobyerno

gayong batas na iyang Mental Health Law

kung sinong biktima'y siya ring suspek

bakit magpatiwakal ang sumiksik

sa isipan, sa kanila bang hibik

ay walang nakinig, walang umimik

kailangan nila ng tagapayo

sa problema ngunit walang umako

sa mga dinaramdam ay nahapo

at sa kanila'y walang umaalo

nakalulungkot pag sa payo'y kapos

sa problema'y walang kakamping lubos

kaya nagpasyang buhay ay matapos

kaya buhay nila'y agad tinapos

10.19.2024

Walang plataporma

WALANG PLATAPORMA

walang plata, pulos porma lang pala

ang tatakbong Senador na artista

na batay sa panayam ni Gretchen Ho

sa isang artistang kumandidato

pag nanalo na, saka iisipin

ang plataporma niyang nais gawin

sa ngayon daw ang kanyang tututukan

paano muna manalo'y pokusan

madali na iyon, sikat na siya

tulad nina Robin at Bong Revilla

ngalang Wille Revillame nga ngayon

ay talagang sikat sa telebisyon

subalit siya kaya'y epektibo

sa Senado o isa lang payaso

anong tingin sa isyung manggagawa

o dahil walang plataporma'y wala

paano kaya pag nakadebate

ni Willie sa isyu si Ka Leody

ano kayang masasabi ni Ka Luke

at ng masang sa kanila'y tututok

pag sila'y wagi ni Philip Salvador

na kagaya niya'y isa ring aktor

ika doon sa ulat ni Gretchen Ho

tunay ngang mas showbiz na ang Senado

- gregoriovbituinjr.

10.18.2024

* batay sa ulat sa pahayagang Pang-Masa, Oktubre 16, 2024, p.5

Tatlong naulat na nagbigti sa loob ng 20 araw

TATLONG NAULAT NA NAGBIGTI SA LOOB NG 20 ARAW

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nadagdagan na naman ang nagpakamatay. Subalit ngayon, headline news na. Ibig sabihin, dapat pansinin na ito ng mga kinauukulan. 

Headline sa pahayagang Bulgar, Oktubre 16, 2024: Pinagalitan ng ina, 14-ANYOS, ADIK SA ML, NAGBIGTI, PATAY.

Sa loob ng dalawampung araw mula Setyembre 27 hanggang Oktubre 16 ay may naiulat nang tatlong nagbigti sa pahayagang Bulgar. Sa loob ng wala pang isang buwan ay may anim nang nagpatiwakal. Dalawa ang tumalon sa mataas na gusali at tulay, isa ang nagbaril sa ulo, at tatlo naman ang nagbigti. Bale anim ang biktima (?) na siya ring suspek (?) sa pagpatay.

Bakit naiisip nilang magbigti? O talagang dinamdam nila ang sinasabi sa kanila? Ang nagpapasiya sa kanila ay hindi isip kundi damdaming nasaktan. Ito ngang huli ay 14-anyos na sa ulat ay hindi na natukoy kung lalaki ba o babae. 

Ito ang ulat:

Isang 14-anyos na estudyante ang nagpakamatay sa Mangaldan, Pangasinan makaraang mapagalitan umano ng magulang dahil sa pagkahumaling sa online game na Mobile Legends.

Natuklasan ang biktima ng kanyang ina na nakabigti sa loob ng kanilang banyo, alas-3 ng madaling araw.

Batay sa salaysay ng ina sa mga otoridad, madalas nitong mapagalitan ang anak dahil sa pagkahumaling sa ML dahil napapabayaan na umano nito ang pag-aaral.

Hindi na aniya nagagawa ng biktima ang kanyang assignments kaya madalas na mapagalitan at mapagsabihan.

Hindi naman inakala ng ina na mauuwi sa pagpapakamatay ng anak ang pagsawata sa pagiging adik nito sa online game.

(Ulat ni Mai Ancheta)

Basahin din natin ang dalawa pang ulat ng pagbigti: 

KOLEHIYALA, 'DI NAKA-GRADUATE, NAGBIGTI

mula rin sa Bulgar, Setyenbre 27, 2024, pahina 2

Isang kolehiyala ang nadiskubreng patay at nakabitin sa kanilang silid sa Brgy. Camohaguin, Gumaca, Quezon. Batay sa report, pasado alas-4 ng madaling araw nang bumulaga sa lola ang bangkay ng biktimang si alyas Rose, 23.

Agad na humingi ng tulong sa mga kinauukulan ang lola nito.

Posible umanong dinamdam ng biktima ang hindi niya pagkakasama sa pag-graduate sa kolehiyo, kung saan naging malulungkutin umano ito.

Wala namang nakitang foul play sa insidente.

(Ulat ni Levi Gonzales)

TATAY NAGBIGTI, DEDO

Nag-send sa anak ng selfie na may cord sa leeg

mula rin sa pahayagang Bulgar, Oktubre 7, 2024, p.2

Patay na nang madiskubre ang 44-anyos na technician makaraang magbigti nitong Sabado ng gabi sa loob ng kanyang kuwarto sa Punta Sta. Ana, Maynila.

... alas-10:30 ng gabi nang madiskubre ni 'Reiner' ang ginawang pagbibigti ng biktimang si 'Edmund'.

Ani 'Reiner', yayayain sana niyang mag-inuman ang biktima nang paglapit sa kuwarto nito ay may masamang amoy dahilan para sumilip sa butas sa dingding at dito nakita ang nakabiting biktima gamit ang electric cord.

Ayon sa 17-anyos na anak ng biktima, nakipag-chat umano sa kanya ang ama noong Oktubre 3 kung saan nagpadala ito ng kanyang larawan na may nakapulupot na electric cord sa leeg at nag-iwan ng mensahe na "Magiging masaya na kayo pag wala na ako."

Binalewala umano ng anak ang mensahe ng ama dahil pangkaraniwan na umano ang ginagawa nitong pagbabanta na siya ay magpapakamatay.

(Ulat ni Mylene Alfonso)

PAGNINILAY

Bakit nais nilang magpatiwakal? Ano ang pumasok sa kanilang utak upang gawin iyon? Aba'y iisa lang ang buhay ng tao subalit bakit hindi nila iyon pinahalagahan? Bakit nagpasya silang magpatiwakal?

Kung susuriin natin ang mga ulat, may ipinagdaramdam sila. Dito sa 14-anyos, ayon sa ina, napapagalitan lagi dahil sa paglalaro ng Mobile Legends. Subalit sapat na ba iyon upang siya'y magpakamatay? Labis bang nasaktan ang kanyang damdamin sa mga sinasabi ng ina?

Ang isa naman, 23-anyos na dalagita ang nagpakamatay, na ayon sa kanyang lola, ay marahil hindi nito matanggap na hindi siya naka-graduate. Bakit nagpasya siyang magpatiwakal, gayong maaari namang sa susunod na taon na siya grumadweyt? Nahihiya ba siya sa kanyang lolang nagpaaral sa kanya subalit hindi siya naka-graduate? O napagalitan din siya ng kanyang lola na kung hindi siya nagpabaya sa kanyang pag-aaral ay kasabay sana siya ng kanyang mga kaklase sa graduation?

Dalawang pagpapatiwakal na marahil ipinagdamdam nila ng labis. Kasama pa ang paninisi sa kanila, o nanunuot sa kaibuturan nila ang mga salita nang pinagagalitan sila?

Ang isa naman ay 44-anyos na tatay na nagbigti gamit ang electrical cord. Marahil nanliliit din siya sa sarili dahil sa hirap ng buhay ay hindi niya mabigyan ng magandang kinabukasan ang kanyang pamilya.

Subalit kakaiba ang isang ito, dahil nag-iwan pa sa anak ng mensaheng "Magiging masaya na kayo pag wala na ako." Marahil, kaya ganoon ay dahil hindi siya pinapansin ng kanyang pamilya o pinagagalitan din ng kanyang mga anak at asawa, kaya ipinagdaramdam niya iyon. Marahil ay napapagalitan din siya ng asawa at mga anak o sinisisi siya sa nangyayari sa kanila. Subalit wala iyon sa ulat.

PAG SINISI KA O PINAGALITAN

Talagang ipagdaramdam natin pag pinagalitan tayo ng nakatatanda sa atin, lalo na't matatalim ang mga slaitang nakasusugat sa ating kalooban. Subalit paano ba natin kinakaya ang kanilang matalisik na pananalita. Lalo na kung tayo'y sisisihin sa mga bahay na hindi natin nagawa, o naging pabaya tayo.

Sa ating Senado, mayroon palang naka-file na Senate Bill No. 1669, o ang tinatawag na Youth Suicide Prevention Act. Marahil, tulad ko, marami na ring naaalarma sa napakaraming kabataang nagpapakamatay.

Pag tiningnan natin ito sa pahina ng Senado sa internet, na nasa kawing na: https://legacy.senate.gov.ph/lis/bill_res.aspx?congress=19&q=SBN-1669 , ang nakasulat sa legislative status ay: Pending in the Committee (1/24/2023). 

Sa pambungad ng batas ay nakasaad doon: "Nearly one in five young Filipinos have considered ending their life, according to findings of a nationwide survey released by the University of the Philippines Population Institute. In 2021, studies showed that almost 1.5 million Filipino youth had suicidal attempt or tendencies. The suicidal rate amongst the youth is alarming in the Philippines considering that the percentage had already doubled from 2013 and 2021. This is a serious concern that needs the intervention of the State. (Halos isa sa limang kabataang Pilipino ang nag-iisip na wakasan ang kanilang buhay, ayon sa isang nationwide survey na inilabas ng University of the Philippines Population Institute. Noong 2021, ayon sa mga pag-aaral, halos 1.5 milyong kabataang Pilipino ang nagtangkang magpakamatay o may tendensyang gawin iyon. Ang rata ng pagpapakamatay sa mga kabataan ay nakakaalarma sa Pilipinas kung isasaalang-alang na ang porsyento ay dumoble na mula 2013 at 2021. Isa itong seryosong usaping nangangailangan ng interbensyon ng Estado.)

Nai-file ito ni Senador Mark Villar noong Enero 12, 2023, at makaraan ang labindalawang araw, ang istatus nito'y naka-pending. Mahigit isa't kalahating taon na palang pending ito, at mukhang hindi napapag-usapan kaya naka-pending.

Mayroon na rin tayong Mental Health Act o Republic Act 11036, na naging batas noong Pebrero 12, 2018. Paano ba makakatulong ang panukalang batas na SB 1669 at batas na RA 11036 upang hindi maisip ng mga kabataan na ang solusyon sa kanilang mga problema ay magpatiwakal?

Ayon sa World Health Organization (WHO), sa kawing na https://www.who.int/health-topics/suicide#tab=tab_1,  "More than 720 000 people die by suicide every year. For each suicide, there are an estimated 20 suicide attempts. (Mahigit 720 000 katao ang namatay dahil sa pagpapatiwakal bawat taon. Sa bawat pagpapatiwakal, tinatayang nasa 20 ang pagtatangka).

Sana'y mabigyang pansin ng mga kinauukulan ang nangyayaring ito, at mapag-usapan na rin ang naja-pending na batas hinggil sa Youth Suicide Prevention Act (Batas Upang Mapigilan ang Pagpapatiwakal ng Kabataan).

Gayunman, paano masasabihan ang mga kabataan na iwasang gawin ang magpatiwakal, kung hindi nila kinakaya ang mga ipinagdaramdam nila? Mababatid ba nila na may batas na ganyan?

TATLO ANG NAGBIGTI SA ANIM NA NAGPATIWAKAL

paano ba ang suicide prevention?

isasama ba sa edukasyon?

paano tayo makatutugon?

pag pagpapatiwakal ang tanong

paano pag nagdamdam ang bata?

o kaya'y dalaga o binata?

paano kaya mahahalata?

kung tao'y magpapatiwakal nga?

paano bang di nila maisip?

kamatayan ang makasasagip

na may solusyon pang nalilirip

sa dinaramdam na halukipkip

kaya bago mahuli ang lahat

payong kapatid ay isiwalat

mga kabataan pa'y mamulat

na buhay ay mahalagang sukat

10.17.2024

Kaibhan ng kapayapaan at katahimikan

KAIBHAN NG KAPAYAPAAN AT KATAHIMIKAN

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Sa isang krosword o palaisipang sinagutan ko, ang tanong sa 10 Pahalang: Kapayapaan. Naisip ko agad, Katahimikan kaya ang sagot? Sa akin kasi, magkaiba ang kapayapaan at katahimikan. Kaya sinagutan ko muna ang iba pa, pahalang at pababa, at nang matapos, ang lumabas ngang sagot ay: Katahimikan. Tila ba sa palaisipang iyon ay magsingkahulugan ang kapayapaan at katahimikan. Ang krosword na iyon ay nasa pahayagang Abante, may petsang Oktubre 16, 2024, at nasa pahina 10.

(Bago iyon, makikita sa 5 Pababa ang sagot na Ahusto, na baka akalain nating Ihusto. Ang ahusto ay mula sa salitang Kastilang ajuste na ang kahulugan ay pag-aayos, pag-aangkop o pagkakama. Mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, pahina 21.)

Sa usaping kaibhan ng kapayapaan at katahimikan, sa tingin ko'y para bang pilosopikal na ang kahulugan, na di tulad sa krosword na tingin marahil dito'y pangkaraniwan. Bakit ko naman nasabi?

Marahil, pag payapa ang isang lugar ay tahimik doon at walang pangamba ang mga tao. Subalit paano sa lugar na tahimik nga subalit ang mga tao roon ay balisa? Alerto maya't maya. Nagigising sa munting ingay ng daga o kaluskos ng butiki.

Halimbawa, sa isang lugar ng labanan, pag wala nang labanan o nagkaroon ng tigil-putukan, ramdam ng taumbayan doon ang katahimikan sa kanilang lugar. At tingin ng mga hindi tagaroon ay payapa na sa lugar na iyon. Wala na kasing naririnig na putok.

Subalit magkaiba ang kapayapaan sa katahimikan. Ang katahimikan, sa palagay ko, ay sa tainga, habang ang kapayapaan ay sa puso't diwa. Paano iyon?

Maaari kasing tahimik sa isang lugar, subalit hindi payapa dahil sa malupit na pinuno o diktador na namumuno sa lugar. Tahimik dahil wala kang naririnig na nagbabakbakan o naglalabanan, subalit hindi payapa dahil takot ang mga tao. Tahimik subalit ang kalooban ng tao'y hindi payapa. Walang kapanatagan. Tahimik subalit naghihimagsik ang kalooban.

Halimbawa, noong panahon ng batas-militar, tahimik ang lugar subalit nagrerebelde ang mga tao dahil ang karapatang pantao nila'y nasasagkaan.

Tahimik na kinukuha o dinudukot ang tao subalit ang kamag-anak nila'y hindi payapa. Laging balisa kung saan ba sila makikita. Mga iwinala. Mga desaparesidos.

Tahimik na nirarampa sa ilog ang mga tibak o mga nagtatanggol sa karapatang pantao. Subalit hindi payapa ang kalooban ng mga tao, dahil maaari silang maging biktima rin ng 'salvage' na kagagawan ng mga hindi kilalang rampador.

Tahimik na kumikilos ang mga tropa ng pamahalaan, gayundin ang mga rebelde. Walang ingay na nagpaplano at naghahanda. Magkakabulagaan lang pag nagkita o nagpang-abot. Subalit habang di pa nagkakasagupaan, ramdam ng taumbayan ang katahimikan ng gabi. Subalit ang puso't diwa ng bayan ay hindi matahimik, hangga't hindi pa sumisikat ang araw ng kalayaan. Nais nila'y kapayapaan ng puso't isipan at wala nang iniisip na pangamba sa kanilang buhay.

May katahimikan sa karimlan subalit walang kapayapaan sa kanilang kalooban. Sila'y laging balisa at marahil ay hindi batid ang katiyakan ng kaligtasan ng kanilang pamilya. Madalas, nakaririndi ang katahimikan.

Kaya ang kapayapaan at katahimikan ay sadyang magkaiba. Ang kapayapaan at kapanatagan ang magsingkahulugan dahil ang puso at isip ang payapa at panatag.

Ang mungkahi kong ipalit na tanong sa 10 Pahalang ay: Kawalan ng ingay o gulo.

KAIBHAN NG KAPAYAPAAN AT KATAHIMIKAN

tahimik ang lugar ngunit di payapa ang tao

subalit dapat walang pangamba ang mga ito

tahimik sila, di makapagsalitang totoo

may mga takot sa dibdib, di makalaban dito

paano ilalahad ang kanilang pagdurusa

pinatahimik na ang ibang myembro ng pamilya

tila pusong halimaw ang namuno sa kanila

anong lupit at sila'y di makatutol talaga

may katahimikan ngunit walang kapayapaan

sinagila ng takot ang puso ng taumbayan

ngunit di dapat laging ganito, dapat lumaban

lalaban sila tungo sa kanilang kalayaan

ayaw nila ng katahimikang nakabibingi

na sa diwa't puso nila'y sadyang nakaririndi

sa panahong iyon, mga nag-aklas ay kayrami

layunin nilang payapang bayan ang mamayani

10.17.2024

22 Gintong Medalya, nakamit ng Pinoy

22 GINTONG MEDALYA, NAKAMIT NG PINOY

sa Japan, nakalabing-anim na gintong medalya

at nakaanim na ginto naman sa South Korea

kahanga-hanga ang mga Pilipinong atleta

sa kanilang isports o larangang nilaro nila

nakibaka sa Japan sa isports na jiu-jitsu

at lumaban sa South Korea sa isports na sambo

parehong martial arts ang dalawang isports na ito

talagang dapat mautak at malakas ka rito

mula sa bansang Brazil ang jiu-jitsu na iyon

ito'y pambubuno at sa sahig ka itatapon

ang sambo naman ay mula sa dating Sobyet Unyon

pinaunlad na combat ng Soviet Red Army noon

gayunman, tangi naming masasabi'y pagpupugay

at sa ibang bansa, pinakita ninyo ang husay

sa bagong mapa ng isports, ating bansa'y nilagay

kaya sa inyong lahat, mabuhay kayo! Mabuhay!

- gregoriovbituinjr.

10.16.2024

* Ulat 1: 16 na Gold Medals, Inani ng Jiu-Jitsu Jrs. sa Japan

* Ulat 2: Sambo Nat'l Team, naka-6 na Ginto sa South Korea

* ang dalawang ulat at litrato ay mula sa pahayagang Bulgar, Oktubre 16, 2024, p.12

11 bansa na pala ang kasapi ng ASEAN

11 BANSA NA PALA ANG KASAPI NG ASEAN

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Labing-isa na pala ang bansa sa Association of Southeast Asian Nations (ASEAN). Ang alam kasi ng karamihan, tulad ko, na napag-aralan pa noon sa eskwelahan, ay sampu ang bansa sa ASEAN. 

Narito ang sampung bansang unang kasapi ng ASEAN: Philippines, Malaysia, Indonesia, Thailand, Brunei, Singapore, Vietnam, Cambodia, Laos, at Burma (na Myanmar na ngayon).

Nabatid kong nadagdag ang East Timor nang makita ko ang litratong kapitkamay ng mga pinuno ng ASEAN sa pahayagang Philippine Star na may petsang Oktubre 10, 2024. Inaasahan ko'y sampu ang mga lider ng ASEAN subalit labing-isa ang nasa larawang nagkapitkamay. Binilang ko at natanong: Bakit kaya labing-isa?

Kaya binasa ko ang kapsyon sa ibaba ng nasabing larawan. Ito ang nakasulat: "Leaders of the Association of Southeast Asian Nations pose during the opening of the 44th Asean Summit in Vientiane yesterday. From left: "Myanmar Permanent Secretary of Foreign Affairs Aung Kyaw Moe, President Marcos, Singapore Prime Minister Lawrence Wong, Thailand Prime Minister Paetongtarn Shinawatra, Vietnam Prime Minister Pham Minh Chinh, Laos Prime Minister Sonexay Siphandone, Malaysia Prime Minister Anwar Ibrahim, Brunei Sultan Hassanal Bolkiah, Cambodia Prime Minister Hun Mamet, Indonesia Vice Prime Minister Ma'ruf Amin and East Timor Prime Minister Kay Rala Xanana Gusmao."

Natatandaan ko ang pangalang Xanana Gusmao dahil isa siya sa mga nagtungo sa ating bansa, at nakita ko sa UP Diliman, noong unang panahon, nang hindi pa lumalaya sa pananakop ng Indonesia ang East Timor o sa kanilang salita'y Timor Leste. Prime Minister na pala siya.

Ang nag-iisang babae sa larawan ay si Thailand Prime Minister Paetongtarn Shinawatra na 38 taong gulang pa lang. Aba'y siya rin ang pinakabata sa mga lider ng ASEAN. Isinilang siya noong Agosto 21, 1986, saktong tatlong taon ng pagkapaslang kay Ninoy sa tarmac, at bata siya ng dalawang taon sa aking maybahay.

Ngayon, sa mga quiz bee sa telebisyon, pag tinanong tayo kung ilan ang mga bansa sa ASEAN ay agad nating masasabing labing-isa at hindi sampu.

Subalit kailan nga ba naging kasapi ng ASEAN ang East Timor? Ayon sa pananaliksik, opisyal na nagpahayag at nagbigay ng aplikasyon ang East Timor upang maging kasapi ng ASEAN noong Marso 4, 2011. At noong Nobyembre 11, 2022, ang East Timor ay tinanggap na kasapi ng ASEAN "sa prinsipyo" o "in principle". Kung "in principle" ba'y di pa ganap na kasapi? Gayunman, nakita natin sa litrato ng mga pinunong nagkapitkamay, labing-isa na ang kasapi ng ASEAN.

LABING-ISANG BANSA SA ASEAN

labing-isang bansa na pala ang nasa ASEAN

ito'y nabatid ko lamang sa isang pahayagan

sa litrato, pinuno ng bansa'y nagkapitkamay

at doon ang East Timor na'y kasama nilang tunay

labing-isa na sila, ngayon ay atin nang batid

mga Asyano silang animo'y magkakapatid

nagkapitbisig upang rehiyon ay pumayapa

nagkakaisang magtutulungan ang mga bansa

nawa'y lalong maging matatag ang buong rehiyon

ASEAN Charter ang bumibigkis sa mga iyon

sabi: "To unite under One Vision, One Identity

and One Caring and Sharing Community" ang mensahe

sana'y kamtin ng ASEAN ang mga minimithi

mabuhay lahat ng labing-isa nitong kasapi

10.16.2024

Mga pinaghalawan:

Philippine Star, na may petsang Oktubre 10, 2024

https://www.aljazeera.com/news/2023/9/5/qa-east-timors-asean-membership-and-the-myanmar-conflict 

https://en.wikipedia.org/wiki/Accession_of_East_Timor_to_ASEAN 

https://www.iseas.edu.sg/wp-content/uploads/2024/01/TRS1_24.pdf 

Komento ni Ivana hinggil sa pagtakbo sa halalan

KOMENTO NI IVANA HINGGIL SA PAGTAKBO SA HALALAN

actress Ivana Alawi ay nagsabing totoo:

"Di porke maraming followers, dapat nang tumakbo"

tama naman siya, paninindigan niya'y wasto

di porke followers, sila na'y boboto sa iyo

subalit pagkandidato'y pagbabakasakali

na dahil sa milyon ang followers, baka magwagi

kung manalo ang walang plataporma, tao'y lugi

lalo pa't di batid ang problema ng bayang sawi

paano liligawan ang mga botante nila?

pulos tiktok ba't dadaanin sa sayaw ang masa?

mayroon ba silang ilalahad na plataporma?

anong gagawin nila kung manalo't maupo na?

anong tugon sa presyo ng bilihing tumataas?

paano mapababa ang presyo ng kilong bigas?

ang kontraktwalisasyon ba'y kanilang mababaklas?

kung sakali, anong kanilang panukalang batas?

salamat, Ivana Alawi, sa iyong sinabi

upang makapili ng tama ang mga botante

upang ihalal nila'y ang tunay na magsisilbi

sa bayan, upang sa binoto nila'y di magsisi

- gregoriovbituinjr.

10.15.2024

* komentula sa ulat sa pahayagang Bulgar, Oktubre 11, 2024, pahina 6

Kailangan ba ng payaso sa Senado?

KAILANGAN BA NG PAYASO SA SENADO?

nakabibigla ang pasyang pagkandidato

upang mag-Senador ng isang komikero

inamin pang walang platapormang totoo

kundi nais niya'y magpasaya ng tao

nagpasyang tumakbo upang masa'y sumaya?

gagawin ba niya roon ay magpakwela?

o pondo ng bayan ay ibibigay niya

sa mga dukha upang makapagpasaya?

magpapatawa ba sa usaping pambayan?

na hanap ng masa'y totoong katugunan

sa problema ng bayan ba'y maaasahan?

bakit walang plataporma ang isang iyan?

kakandidato sa Senado dahil sikat

tulad nina Bad Boy at Buduts, ah, mag-ingat

paano pag nanalo, sila'y magkakalat?

walang plata, pulos porma lang, mabubundat?

baka naman siya'y sadyang pangtelebisyon

mas magandang maiwan na lang siya roon

ngunit sa Senado, anong gagawin doon?

lalo't walang plataporma ang isang iyon

- gregoriovbituinjr.

10.15.2024

* komentula hinggil sa ulat sa pahayagang Bulgar, Oktubre 11, 2024, pahina 1 at 8

Manggagawa ang lumikha ng kaunlaran

MANGGAGAWA ANG LUMIKHA NG KAUNLARAN

halina't masdan ang buong kapaligiran

tahanan, gusali, pamilihan, tanggapan,

paaralan, Senado, Kongreso, Simbahan, 

kamay ng manggagawa ang lumikha niyan

manggagawa ang lumikha ng kalunsuran

manggagawa ang lumikha ng kabihasnan

manggagawa ang lumikha ng kaunlaran

manggagawa ang lumikha ng daigdigan

kaya mabuhay kayong mga manggagawa

dahil sa mga kamay ninyong mapagpala

kasama ninyo'y magsasaka't mangingisda

lipunang ito'y pinaunlad at nilikha

maraming salamat sa inyo, pagpupugay!

huwag payagang inaapi kayong husay

ng sistema't dinadala kayo sa hukay

sulong, pagsasamantala'y wakasang tunay!

- gregoriovbituinjr.

10.14.2024

* litratong kuha ng makatang gala sa ika-20 palapag ng pinagdausan ng isang pagtitipon

Ang natanggal na 19 na tula sa Bagong Edisyon ng Jose Corazon de Jesus: Mga Piling Tula

ANG NATANGGAL NA 19 NA TULA SA BAGONG EDISYON NG JOSE CORAZON DE JESUS: MGA PILING TULA

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nagagalak akong nasa aking munting aklatan na ang dalawang edisyon ng aklat na JOSE CORAZON DE JESUS: MGA PILING TULA. 

Ang una ay nabili ko sa National Book Store sa Gotesco Grand Central sa Lungsod ng Caloocan noong Disyembre 23, 2003, sa halagang P250.00. Ito'y unang inilathala noong 1984 ng Aklat Balagtasyana na proyekto ng Samahang Balagtas at Felix Antonio Ople Foundation, Inc. Muli itong inilathala ng De La Salle University Press noong 1995.

Makalipas ang dalawampu't isang taon, nabili ko ang ikalawang edisyon sa Gimenez Gallery ng UP Diliman noong Abril 17, 2024, sa halagang P350.00 habang inilulunsad doon ang 50th UMPIL National Writers Congress at ika-37 Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas na aking dinaluhan. Ang nasabing aklat ay inilathala ng San Antelmo Press noong 2022.

Subalit sa aking pagbabasa sa ikalawang edisyon ay napansin kong nagkulang ang mga tula.

Kalakip pa sa unang edisyon ang Paunang Salita ng noon ay buhay pang si Blas F. Ople, na naging kalihim ng Paggawa. Subalit nawala na iyon sa ikalawang edisyon. Humaba naman at nirebisa ni national artist Virgilio S. Almario ang kanyang sanaysay na pinamagatang "Mga Kuwintas ng Bituin at Luha: Isang Pagbabalik sa Buhay at Tula ni Jose Corazon de Jesus", na sa ikalawang edisyon, ang Tula ay naging Pagtula.

Hinati sa apat na bahagi ang mga tula ni de Jesus, na kilala rin bilang makatang Huseng Batute. Ito'y ang:

(a) Ibong Asul;

(b) Ang Pamana;

(c) Sa Siyudad ng Ilaw; at

(d) Bayan Ko.

Sa unang edisyon, may tatlumpu't dalawang tula sa Ibong Asul, may tatlumpu't walong tula sa Ang Pamana, may tatlumpu't dalawang tula sa Sa Siyudad ng Ilaw, at may dalawampu't siyam na tula sa Bayan Ko. Ang sumatotal ay isandaan tatlumpu't isang tula. (32+38+32+29=131)

Sa ikalawang edisyon naman, may dalawampu't siyam na tula sa Ibong Asul, may tatlumpu't dalawang tula sa Ang Pamana, may dalawampu't apat na tula sa Sa Siyudad ng Ilaw, at may dalawampu't pitong tula sa Bayan Ko. (29+32+24+27=112)

Kaya may labingsiyam na tulang tinanggal sa ikalawang edisyon. (131-112+119) Sa Ibong Asul, nawala ay apat na tula subalit nadagdagan ng isa pang tulang wala sa unang ecdisyon, pitong tula ang nawala sa Ang Pamana subalit ang tulang Sa Dati Ring Perya na nasa Sa Siyudad ng Ilaw ay nailipat sa Ang Pamana, pito sa Siyudad ng Ilaw at dalawa sa Bayan Ko. (3+7+7+2=19)

Ano-ano ang mga pamagat ng mga tulang nawala? Isa-isahin natin:

(a) Ibong Asul

1. Kalupi ng Puso (Taliba, Agosto 27, 1926)

2. Agaw-Dilim (Taliba, Disyembre 13, 1927)

3. Tagpi (Taliba, Abril 10, 1929)

4. May mga Tugtuging Hindi Ko Malimot (Taliba, Hulyo 23, 1929)

32 tula sa unang edisyon minus apat sa ikalawang edisyon ay 28, plus nadagdag sa ikalawang edisyon ang tulang Ang Pag-ibig (Taliba, 20 Disyembre 1920). Iba pa ito sa tulang Pag-ibig (Taliba, 14 Agosto 1926) na nasa Ibong Asul din. Kaya 29 lahat ng tula sa Ibong Asul sa ikalawang edisyon.

(b) Ang Pamana

1. Ang Balangkas ng Buhay (Liwayway, Enero 8, 1926)

2. Katiwasayan (Taliba, Enero 31, 1927)

3. Pagtatanghal (Taliba, Pebrero 1, 1927)

4. Kamantigi (Taliba, Marso 18, 1927)

5. Ang Pangako (Taliba, Disyembre 16, 1927)

6. Ang Himala ng mga Mahihina (Taliba, Setyembre 6, 1928)

7. "Nahawakan Ko Rin" (Taliba, Oktubre 6, 1928)

Muli, ang tulang Sa Dati Ring Perya na nasa Sa Siyudad ng Ilaw ay nalipat sa Ang Pamana. Kaya 38 tula sa unang edisyon minus 7 tula equals 31 tula, plus isang nalipat na tula, equals 32 lahat ng tula sa Ang Pamana sa ikalawang edisyon.

(c) Sa Siyudad ng Ilaw

1. Triptiko Anormal (Taliba, Enero 25, 1921)

2. Nang Mamoda ang Kamisetang Seda (Taliba, Enero 28, 1924)

3. Ang Pook na Nalimot ng Konsehal (Taliba, Nobyembre 11, 1924)

4. Bodabil Istar (Taliba, Abril 23, 1929)

5. Ang mga Anak ni Sela (Taliba, Hulyo 26, 1929)

6. Ang Lintik na Tubig Ay Ayaw Tumulo (Taliba, Setyembre 27, 1929)

7. Beauty Parlor ng mga Lalaki (Taliba, Pebrero 27, 1930)

32 tula sa unang edisyon minus 8 tula ay 24 na tula sa ikalawang edisyon. Subalit nailipat lang pala mula sa Sa Siyudad ng Ilaw tungo sa Ang Pamana ang tulang Sa Dati Ring Perya, kaya pito lang ang nawala.

(d) Bayan Ko

1. Tila Ka Gagamba (Taliba, Setyembre 12, 1927)

2. Ang Kayumanggi (Taliba, Abril 5, 1928)

Sa pagsusuma:

Ibong Asul = 32 - 4 + 1 = 29

Ang Pamana = 38 - 7 + 1 = 32

Sa Siyudad ng Ilaw = 32 - 8 = 24

Bayan Ko = 29 - 2 = 27

Kaya kung may 131 tula sa Unang Edisyon, minus 19 tula, ay may 112 tula na lang sa Ikalawang Edisyon.

Kaya kaypalad ng may mga Unang Edisyon, tulad ko, sapagkat mayroon pa kaming kopya ng labingsiyam na tula ni Huseng Batute na nasa Unang Edisyon. Ang tanong ko na lang: Bakit kaya tinanggal ni Almario ang labingsiyam na tula ni Batute sa Ikalawang Edisyon? Wala siyang paliwanag sa aklat. O marahil kaya hindi na niya iyon ipinaliwanag dahil baka tingin niya'y hindi na kailangan. Marahil mababatid lang natin ang sagot pag siya'y kinapanayam. Ang mahalaga'y nababasa natin ang mga tula ni Jose Corazon de Jesus.

Tara, atin nang basahin ang mga tula ng makatang Huseng Batute.

ANG LABINGSIYAM NA NATANGGAL NA TULA NI HUSENG BATUTE

kayganda nang pamana / ang sangkaterbang tula

ni Corazon de Jesus / na dakilang makata

sa dalawang edisyon / ito na'y nalathala

pananaludtod niya'y / sadyang kahanga-hanga

ngunit aking napuna / nang binabasa iyon

may nabawas na tula / sa ikal'wang edisyon

kaypalad ko't nabasa / ang nawawalang iyon

pagkat mayroon ako / ng una pang edisyon

labingsiyam na tula'y / natanggal nang sinuri

kaya ramdam ko agad / ay hinayang at hikbi

mga tulang nawala / sana'y pinanatili

nang mabasa rin iyon / ng bagong salinlahi

gayunman, sa puso ko'y / taos-pasasalamat

na tula ni Batute'y / nailathalang sukat

kadakilaan niya'y / sadyang naisiwalat

patunay itong siya'y / makatang maalamat

10.14.2024

Mangingisda na nawala o mangingisdang nawala? Natagpuan na buhay o natagpuang buhay?

MANGINGISDA NA NAWALA O MANGINGISDANG NAWALA?

NATAGPUAN NA BUHAY O NATAGPUANG BUHAY?

para bang kompyuter o kaya'y google ang nagsalin

kaya di mahusay ang gramatika pag suriin

parang di Pinoy kundi barok yaong tagasalin

sa aking puna, hingi ko'y pasensya, paumanhin

"mangingisda na nawala" ang sabi sa balita

mukhang artificial inteligence ang nagsalita

kung totoong Pinoy, tiyak "mangingisdang nawala"

o kaya sasabihin ay "nawalang mangingisda"

"natagpuan na buhay" o "natagpuang buhay" ba?

dalawang pariralang di na-edit, di nakita?

ang ganito'y sinalin ng google o A.I., di ba?

parang Kastilaloy o barok pag ating binasa

halatang pinasalin lang sa kompyuter ang Ingles

ngunit di pa kabisado ng A.I. kaya mintis

kumbaga salita sa salita, di pa makinis

ang pangungusap, kahit teknolohiya'y kaybilis

kaya masasabi mong bano pa rin iyang A.I.

na sa balarilang Filipino'y di pa mahusay

ngunit hintay, sa ating pagpuna'y maghinay-hinay

baka balang araw, balarila'y batid nang tunay

sa panahong iyon, baka di na natin malaman

kung nagsalin ba'y Pinoy, A.I. o kaya'y dayuhan

tulad sa Terminator, robot na'y ating kalaban

at ang A.I., sa mundo na'y maghahari-harian

- gregoriovbituinjr.

10.07.2024

* ulat at litrato mula sa download sa pesbuk, 09.21.2024

Librong On Writing ni Stephen King, pa-bertdey ni misis

LIBRONG ON WRITING NI STEPHEN KING, PA-BERTDEY NI MISIS

ang regalo ni misis sa akin

ang pangarap kong librong On Writing 

ng nobelistang si Stephen King

upang pagsulat ko'y paghusayin

kaytagal ko iyong hinagilap

sa maraming tindahan ng aklat

subalit lagi nang walang stock

sa online lang ni misis nahanap

nagbabakasakaling matuto

at mapaunlad ang pagkukwento

lalo't ngayon aking napagtanto

maging nobelista'y pangarap ko

buti't nagkaroon nitong aklat

na sa akin makapagmumulat

upang sa pagsulat pa'y umunlad

upang humusay sa paglalahad

- gregoriovbituinjr.

10.02.2024

Pitong Southeast Asian Short Films sa UP Film Institute

PITONG SOUTHEAST ASIAN SHORT FILMS SA UP FILM INSTITUTE

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Walang nadaluhang rali ngayong kaarawan ko. Kaya nagtungo na lang ako sa UP Film Institute upang manood ng Southeast Asian Short Films na handog ng Active Vista Human Rights Film Festival. Naroon din si kasamang Gani Abunda ng Institute for International Dialogue (IID). Bale pitong short film ang napanood namin sa loob ng dalawang oras, plus panayam sa mga direktor.

May ibinigay na screening ticket at pamphlet hinggil sa 12th Active Vista Human Rights Festival. At doon ko nabasa ang pitong maiikling pelikulang aming pinanood. Tatlo ang ginawa ng mga Pinoy, at tig-isa mula sa Myanmar, Thailand, Malaysia at Indonesia. Nais ko itong isa-isahin:

1. Bersama Membangun Negeri (Always Until Victory)

by Deo Mahameru (Indonesia)

- isang babaeng pulitiko ang nagpapagawa ng bidyo para sa kanyang kampanya, at nais niyang paluhain ang isang biyuda, subalit hindi makuha ng biyuda ang nais na pagluha ng pulitiko, maraming nag-aplay upang umiyak subalit hindi nakuha. Sa kalaunan, nagalit sa pulitiko ang biyuda at sinapok ito. Doon na natapos ang kwento. Mukhang hindi naman mananalo ang babaeng pulitiko dahil sa kanyang kagagawan.

2. Garek 

by Cech Adrea (Malaysia)

 - may babaeng naanakan at walang ama ang nakitang bagong gising, pinag-uusapan siya ng mga naroon, habang may isa pang batang babaeng ipapakasal nila sa iba dahil usapan ng mga magulang

3. Pomi Pothoe

by Chaweng Chaiyawan (Thailand)

- parang may seremonyas dito, na parang aswang, dahil ipinapakita ang isang lalaking payat na nagsasayaw sa kagubatan, habang may kalalakihan namang may riple ang gumagalugad sa kagubatan, may eksena pa ng taggutom ang mga taong nais lumikas

4. Guilt

by Na Gyi (Myanmar)

- may bilanggong tinotortyur habang may babaeng aktibistang tumakas ng bansa matapos ang kudeta ng Pebrero 2021, inihatid ng isang lalaki ang dalagang tibak upang makasakay ng awto paalis sa bansa. Pinakita rin ang interogasyon sa isang bilanggong putok ang kaliwang mata

5. The night is drunk when we suffer

by RS Magtaas (Pilipinas)

- ipinakitang lasing ang isang nanay kung saan buong gabi siyang nagtatatalak dahil sa kanyang mga naranasang pagdurusa tulad ng pag-iwan sa kanya ng kanyang asawa, mag pagkamakata ang tagapagsalaysay dahil sa kanyang mga talinghaga at paglalaro ng mga salita

6. Tingog sa Carbohanon

by Lance Christian Gabriel (Pilipinas)

- kwento ito ng mga manininda sa lugar ng Carbon sa Cebu, na sa kalaunan ay dinemolis upang pagtayuan ng malaking mall

7. Hito

by Stephen Lopez (Philippines)

- may pagka-sureyal o hindi makatotohanan ang pagkakasalaysay sa kwento, dahil kinakausap ng hito ang isang batang babae, pinakita rito ang panahon ng batas militar

Matapos ang mga palabas ay nagkaroon ng tatlumpung minutong question and answer, kung saan ang naroong mga tagapagsalita ay sina Gani Abunda ng IID, direktor Lance Gabriel, at direktor Stephen Lopez. Di na ako nakapag-notes ng kanilang mga sinabi, lalo na't ang mga nagtanong ay pawang mga kabataan.

Bagamat marami na rin akong naisulat na maikling kwento, na nalalathala sa blog at sa pahayagang Taliba ng Maralita, ito ang hindi ko pa nagagawa, ang paglikha ng maikling pelikula. Dahil sa tulad kong aktibistang pultaym, mahal magsagawa ng ganitong mga pelikula, kahit maiikli lang. Subalit nais ko ring subukan. Lalo na't ang paksa ay hinggil sa karapatang pantao, paghahanap ng panlipunang hustisya, usaping manggagawa at maralita, at pagbabago ng bulok na sistema.

nanood ako ng pitong pelikulang Asyano

mula sa Timog Silangang Asya

ito ang aking aktibidad sa kaarawan ko

isyung karapatan at hustisya

ninais ko'y isang makabuluhang pagdiriwang

kaysa tumagay sa kaarawan

lalo na't uhaw sa katarungan ang lupang tigang

mabuting batid ang kasaysayan

sa kawalang hustisya ba'y basta lang di iimik

ano nga bang iyong nalilirip

pag ang isang bansa sa inhustisya'y tumitirik

hustisya ba'y isang panaginip

mga pelikulang nasabi'y aking napanood

dahil walang magawa sa bahay

ngunit mga isyung sa puso't diwa ko'y umanod

na hanggang ngayon pa'y naninilay

10.02.2024